Stoma, açılıp kapanma özelliği sayesinde bitkilerdeki gaz değişimini ve terlemeyi kontrol altında tutan canlı yapılardır. Stomalar, epidermisin farklılaşması sonucu oluşmaktadır. Anatomik olarak incelendiğinde iç yüzeyindeki zarın kalın olduğu, dış yüzeyindeki zarın ise ince olduğu gözlemlenmektedir.
Stomalar nasıl açılıp kapanır?
Stomaların iç ve dış yüzeyindeki zarların kalınlık ve inceliği stomalara açılma ve kapanma özelliği kazandırmaktadır. Diğer epidermis hücrelerinden farklı olarak stoma hücrelerinin yapısında kloroplast bulunmaktadır. Su içi bitkilerinde stoma bulunmamaktadır.
Karada yaşayan bitkilerde stomalar yaprağın alt yüzeyinde bulunmaktadır. Stomalar nilüfer gibi bitkilerde ise yaprağın üst yüzeyinde bulunmaktadır. Bitkinin yaşamını sürdürdükleri ortamın kuraklık seviyesi arttıkça stoma sayısı azalmaktadır.
Stoma ne zaman açılır, stoma ne zaman kapanır? Stoma neden kapanır?
Stomaların açılıp kapanması turgor basıncı ve osmotik basınç değişikliklerinden kaynaklanmaktadır. Stomaların açık olması için su girişine, kapalı olması için ise su çıkışına ihtiyacı bulunmaktadır. Bu sebeple stomaların açılmasını sağlayan süreçte su üretilir ya da komşu hücrelerden su girişi sağlanır. Aynı durumda kapanıyor olması halinde su harcanan tepkimeler gerçekleşmektedir.
Daha detaylı açıklamak gerekirse bitki fotosentez olayı sonucu glikoz oluşturmaktadır. Bu durumda da hücrenin osmotik basıncı yükselmekte ve komşu hücrelerden stomalara su geçişi sağlanmaktadır. Bu durumda da stomanın turgor basıncı artarak ince olan dış çeper şişmeye başlar ve stoma açılır.
Başka bir açılma sebebiyse CO2 yoğunluğundan kaynaklıdır. CO2 asidik özellik göstermekte olup azalması ile ph seviyesi yükselir. Bunun sonucunda da nişastayı glikoza çeviren enzimlerin harekete geçer. Sonuçta olarak yukarıda anlattığımız süreçler tekrarlanmaktadır.
Belirli bir seviyeye kadar olan sıcaklık ve rüzgar artışı stomanın açılmasına, terlemenin artışına neden olmaktadır. Ancak sıcaklık ve rüzgarın belirli bir seviyeden sonra daha da artması stomanın kapanmasına sebep olmaktadır.
Havanın nemi çoksa; terleme hızlanır, stomalar ise açılma eğilimindedir. Nemi az ve kuru havalardaysa stoma sonuna kadar kapanır, terleme çok yüksektir. Havanın aşırı nemli olduğu yani neme doyduğu durumlarda stoma açılamaz, terleme imkansız olur. Bu gibi durumlarda hidatotların devreye girmesi ile damlama yani diğer ismi ile gutasyon aracılığı ile fazla su atılır.
